در دنیای امروز، پاسپورت تنها به عنوان یک مدرک هویتی عمل نمی‌کند بلکه به عنوان کلید دسترسی به آزادی‌های سفر و فرصت‌های اقتصادی، آموزشی و شغلی در سطح بین‌المللی محسوب می‌شود. شاخص هنلی پاسپورت، با اندازه‌گیری تعداد کشورهای بدون نیاز به ویزا یا با ویزای هنگام ورود، قدرت سفر و تأثیرگذار بودن هر پاسپورت را مشخص می‌کند. در ادامه به بررسی شاخص هنلی و عوامل تاثیر گذار بر این رتبه بندی پاسپورت‌ها در سال ۲۰۲۵ می پردازیم.
شاخص هنلی چیست؟
شاخص هنلی (Henley Passport Index) یک رتبه‌بندی جهانی است که قدرت گذرنامه‌های کشورها را بر اساس تعداد کشورهایی که دارنده آن گذرنامه می‌تواند بدون ویزا یا با ویزای هنگام ورود (Visa on arrival) به آن‌ها سفر کند، سنجش می‌کند. این شاخص توسط شرکت Henley & Partners تهیه و منتشر می‌شود و به صورت دوره‌ای به‌روزرسانی می‌شود.
به عبارت دیگر، هر چه گذرنامه یک کشور اجازه دسترسی به کشورهای بیشتری بدون نیاز به اخذ ویزا قبلی را بدهد، از نظر آزادی سفر قوی‌تر محسوب می‌شود. این شاخص ابزاری مهم برای مقایسه و ارزیابی وضعیت گذرنامه‌ها در سطح جهانی و بررسی میزان دسترسی و آزادی سفر افراد از کشورهای مختلف به شمار می‌آید.
شاخص هنلی با استفاده از داده‌های رسمی (به‌ویژه از سازمان بین‌المللی حمل و نقل هوایی – IATA) و اطلاعات ارائه‌شده توسط کشورها محاسبه می‌شود. در این شاخص، هر کشوری که دارنده گذرنامه بتواند بدون نیاز به اخذ ویزا، یا با دریافت ویزای بدو ورود (Visa on Arrival) یا مجوز الکترونیکی (eTA) وارد شود، برای آن یک امتیاز در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر:
- اگر گذرنامه به دارنده اجازه ورود بدون ویزا به یک کشور را بدهد، یک امتیاز تعلق می‌گیرد.
- اگر ورود با مجوزهای الکترونیکی یا ویزای فرودگاهی امکان‌پذیر باشد، نیز همان امتیاز داده می‌شود.
- در مقابل، اگر برای ورود به کشور مقصد نیاز به اخذ ویزای پیش از سفر باشد، امتیازی لحاظ نمی‌شود.
بر این اساس، گذرنامه‌هایی که امکان سفر به تعداد بیشتری از کشورها را بدون روال‌های پیچیده اخذ ویزا را فراهم می‌کنند، در رتبه‌بندی جهانی بالاتر قرار می‌گیرند. شاخص هنلی به صورت دوره‌ای به‌روزرسانی می‌شود تا تغییرات سیاست‌های ویزایی و توافقات بین‌المللی را منعکس کند.
عوامل موثر بر تغییرات رتبه‌بندی پاسپورت‌ها
در رتبه‌بندی پاسپورت، آزادی سفر به معنای دسترسی بدون ویزا یا با ویزای بدو ورود به کشورهای مختلف، تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل کلیدی قرار دارد. نخستین عامل، وجود توافقنامههای دوجانبه و چندجانبه است که امکان اعطای شرایط تسهیل‌شده برای ورود متقابل را فراهم می‌کند.
کشورهایی که روابط دیپلماتیک قوی برقرار کرده‌اند، اغلب با توافق‌های بدون ویزا موفق به افزایش امتیاز گذرنامه خود می‌شوند. ثبات اقتصادی و سیاسی نیز از عوامل مهم به‌شمار می‌روند؛ اقتصاد پایدار و امنیت داخلی بالا، نشان‌دهنده کاهش خطرات مهاجرت غیرقانونی و نارضایتی‌های داخلی است که موجب اعتماد کشورها به یکدیگر شده و شرایط ویزایی را آزادتر می‌سازد.
علاوه بر این، سیاست‌های ویزای متقابل و روابط بین‌المللی مثبت – از طریق عضویت در سازمان‌های جهانی مانند سازمان ملل متحد – نقش بسزایی در تسهیل ورود شهروندان به کشورهای دیگر دارند. همچنین، مشارکت در گردشگری و تجارت بین‌المللی و نیز رعایت اصول حاکمیت دموکراتیک و حمایت از حقوق بشر، نشان‌دهنده تعهد یک کشور به ارزش‌های جهانی است که در نهایت به افزایش اعتبار گذرنامه آن کمک می‌کند.
تغییرات رتبه‌بندی پاسپورت‌ها عمدتاً ناشی از تغییرات در سیاست‌های ویزا و شرایط روابط بین‌المللی کشورهاست. به طور خلاصه، عوامل موثر عبارتند از:
تغییرات سیاست‌های ویزا
اگر یک کشور مقصد تصمیم بگیرد که برای ورود به شهروندان یک کشور خاص، شرایط ویزایی را تغییر دهد (مثلاً ورود بدون ویزا یا با ویزای بدو ورود را لغو یا تسهیل کند) این موضوع مستقیماً بر امتیاز پاسپورت آن کشور تأثیر می‌گذارد.
روابط دیپلماتیک و توافقات بین‌المللی
بهبود یا تضعیف روابط دوجانبه و چندجانبه می‌تواند منجر به تغییر در توافقات مربوط به ویزا شود؛ به عنوان مثال، ایجاد توافقنامههای جدید یا لغو آن‌ها.
تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی
نوسانات سیاسی، بحران‌های اقتصادی یا تغییرات در ثبات داخلی کشورها می‌تواند بر سیاست‌های مهاجرتی و ویزایی تأثیرگذار باشد. کشورهایی که اقتصاد پویایی دارند و در عرصه تجارت بین‌المللی فعالیت گسترده‌ای انجام می‌دهند، معمولاً از توافقات ویزایی بیشتری بهره‌مند می‌شوند که این امر به ارتقای رتبه پاسپورت آن‌ها منجر می‌شود.
شاخص‌های توسعه انسانی و امنیت
کشورهایی با شاخص توسعه انسانی بالا و امنیت داخلی مطلوب معمولاً شرایط سفر آزادانه‌تری فراهم می‌کنند. تغییر در این شاخص‌ها نیز می‌تواند به تغییر رتبه‌بندی منجر شود.
تغییرات داده‌های رسمی
به‌روزرسانی‌های منظم داده‌ها از منابعی مانند انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی (IATA) و اطلاعات ارائه‌شده توسط دولت‌ها نیز ممکن است نوساناتی در رتبه‌بندی ایجاد کند.
به بیان دیگر، هر تغییری در سیاست‌های ویزایی یا در روابط بین‌المللی می‌تواند تعداد کشورهایی که یک گذرنامه بدون روادید به آن‌ها اجازه ورود می‌دهد را تغییر دهد و در نتیجه رتبه آن گذرنامه در شاخص‌های جهانی مانند شاخص هنلی تغییر یابد.
بررسی تحلیلی رتبه پاسپورت برخی از کشورها
سنگاپور به طور مداوم، در صدر شاخص هنلی قرار دارد. این کشور با ارائه دسترسی به ۱۹۳ کشور، نمونه‌ای از پاسپورت های قدرتمند به‌شمار می‌آید. سیاست‌های دیپلماتیک موفق و روابط تجاری گسترده، از عوامل اصلی در کسب این رتبه بالا محسوب می‌شوند.
در رتبه بعدی ژاپن و کره جنوبی ۱۹۰ کشور بدون ویزا و همچنین دانمارک، فنلاند، فرانسه، آلمان، ایرلند، ایتالیا و اسپانیا اجازه ورود بدون ویزا به ۱۸۹ دنیا را به خود اختصاص داده اند.
کشورهایی مانند اتریش، بلژیک، هلند، سوئد، پرتغال و نروژ نیز در رتبه‌بندی پاسپورت‌ها جایگاه بالایی دارند. شهروندان این کشورها به دلیل توافقات ویزایی گسترده و روابط مثبت بین‌المللی، میتوانند به ۱۸۸ کشور جهان سفر کنند. همچنین دارندگان پاسپورت کشور هایی مانند دومینیکا ( پاسپورت دومینیکا )، پرو، پاراگوئه، گرانادا و … اجازه ورود به بیش از ۱۴۰ کشور دنیا را دارند که نشان دهنده قدرت و اعتبار بالای این پاسپورت ها می باشد.
در مقابل، برخی کشورهایی که با چالش‌های اقتصادی و سیاسی بیشتری مواجه هستند با محدودیت‌های ویزایی بیشتری برای شهروندان شان روبرو هستند. این محدودیت‌ها، نشان‌دهنده نیاز به بهبود روابط بین‌المللی و بازنگری در سیاست‌های خارجی است تا بتوانند رتبه پاسپورت خود را ارتقا دهند. به عنوان مثال دارندگان پاسپورت های جیبوتی، کره شمالی، سومالی، پاکستان و … اجازه ورود به کمتر از ۵۰ کشور دنیا را دارند.
کلام پایانی
در نهایت، شاخص هنلی پاسپورت یک معیار اساسی برای سنجش آزادی‌های سفر و تأثیر روابط بین‌المللی بر شهروندان است. در سال ۲۰۲۵، کشورهایی مانند ژاپن و سنگاپور همچنان در صدر رتبه‌بندی قرار دارند و سایر کشورها نیز با تلاش برای بهبود روابط و سیاست‌های خارجی، سعی در افزایش دسترسی شهروندان خود دارند.
این رتبه‌بندی نه تنها برای شهروندان اهمیت دارد بلکه برای دولت‌ها نیز ابزاری جهت ارزیابی و بهبود سیاست‌های ویزایی محسوب می‌شود. در نهایت، یک پاسپورت قوی می‌تواند دریچه‌های جدیدی از فرصت‌های تحصیلی، شغلی و فرهنگی را برای افراد فراهم آورد و به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک کند.
