دومینیکا جزیرهای کوچک اما برجسته در نقشه فرهنگی کارائیب، تاریخ زبانی پیچیدهای دارد که ریشه در استعمار فرانسوی و انگلیسی دارد. امروز، بسیاری از ساکنان این جزیره با زبانی صحبت میکنند که ترکیبی از این دو میراث است.
در نگاه اول ممکن است سوال پیش بیاید: در دومینیکا فرانسوی صحبت میکنند یا انگلیسی؟ پاسخ کوتاه این است که انگلیسی زبان رسمی است، اما Kwéyòl (کریول فرانسوی دومینیکا) نقشی بسیار مهم در زندگی روزمره مردم دارد. در این مقاله به بررسی دقیقتر این وضعیت و ریشه آن در دومینیکا میپردازیم.
زبان انگلیسی در دومینیکا
انگلیسی زبان رسمی کشور دومینیکا بهشمار میآید و در تمامی حوزههای حکمرانی، از جمله مکاتبات دولتی، نظام آموزشی و رسانههای رسمی، مورد استفاده قرار میگیرد. اسناد رسمی و منابع منتشرشده از سوی دولت نیز بر جایگاه محوری انگلیسی در اداره امور کشور تاکید دارند.
با وجود این جایگاه رسمی، فضای زبانی دومینیکا تنها به انگلیسی محدود نیست. در کنار زبان رسمی، گونههای محلی و زبانهای بومی نیز در میان بخشهایی از جمعیت رواج دارند و بخشی از هویت فرهنگی جزیره را تشکیل میدهند.
استفاده از انگلیسی بهعنوان زبان رسمی، فرایند ارتباطات بینالمللی، تحصیلات عالی و امور اداری را برای شهروندان و مهاجران تسهیل میکند. با این حال، تنوع زبانی موجود نشان میدهد که پویایی فرهنگی دومینیکا فراتر از چارچوب زبان رسمی است و ترکیبی از میراث زبانی و تاریخی گوناگون را در خود جای داده است.
زبان Kwéyòl (کریول فرانسوی دومینیکا)
در کنار زبان رسمی انگلیسی، Kwéyòl که گاه با نام Patwa نیز شناخته میشود، یکی از مهمترین زبانهای بومی در دومینیکاست. این زبان، گونهای کریول با ریشههای فرانسوی است که در گذر زمان تحت تاثیر زبانهای آفریقایی و ساختارهای بومی شکل گرفته و هویت زبانی ویژهای پیدا کرده است. بر اساس اطلاعات منتشرشده از سوی Division of Culture دومینیکا، Kwéyòl در گذشته عمدتا زبانی شفاهی بوده، اما برای آن نظام نوشتاری استانداردی با ۳۲ نویسه تدوین شده است.
در این سیستم، برخی حروف مانند «c، q، u، x» بهصورت مستقل استفاده نمیشوند و خط نگارش آن از شیوههای آوانگاری و نشانهگذاری متاثر از زبان فرانسه بهره میبرد. تدوین الفبای رسمی و تداوم کاربرد اجتماعی این زبان نشان میدهد که Kwéyòl نقشی اساسی در میراث فرهنگی، حافظه جمعی و هویت ملی مردم دومینیکا دارد و همچنان بهعنوان یکی از ارکان مهم فرهنگ زندهٔ جزیره شناخته میشود.
نقش Kwéyòl در زندگی روزمره مردم
برای بسیاری از ساکنان دومینیکا، Kwéyòl زبان اصلی ارتباط روزمره است؛ بهویژه در مناطق روستایی، در جمع خانوادهها و در فضاهای فرهنگی و اجتماعی. این زبان حضور پررنگی در حوزههایی مانند موسیقی محلی، روایتگری سنتی، آیینهای مذهبی و جشنوارههای ملی دارد و بخشی جداییناپذیر از تجربه زیسته مردم محسوب میشود.
گزارشها نشان میدهند که بخش قابلتوجهی از جمعیت کشور به Kwéyòl سخن میگویند و این زبان نقشی مهم در شکلدهی به هویت فرهنگی و اجتماعی آنان دارد. بسیاری از دومینیکاییها دوزبانهاند؛ آنها در محیطهای رسمی از انگلیسی بهره میگیرند و در بافتهای غیررسمی، Kwéyòl را به کار میبرند.
این همزیستی زبانی سبب شده است که Kwéyòl تنها یک ابزار ارتباطی نباشد، بلکه بهعنوان نمادی از میراث تاریخی، پیوستگی فرهنگی و مقاومت اجتماعی مردم دومینیکا شناخته شود.
زبان کوکوی (Kokoy) و زبان کالیناکو
در کنار انگلیسی و Kwéyòl، دومینیکا تنوع زبانی دیگری را نیز در خود جای داده است. یکی از این گونهها، گویش Kokoy است که در برخی جوامع شمالی جزیره از جمله روستاهایی مانند Marigot و Woodford Hill رواج دارد. Kokoy یک زبان کریول با ریشههای انگلیسی است و ویژگیهای واژگانی و ساختاری ویژهای دارد که آن را از سایر گونههای زبانی متمایز میسازد.
همچنینجامعه کالیناکو که بومیان اصلی جزیره بهشمار میآیند، بخشی از میراث زبانی سنتی خود را همچنان حفظ کردهاند. هرچند این زبان در سطح گسترده در سراسر دومینیکا مورد استفاده نیست، اما جایگاه آن در هویت فرهنگی و تاریخی کالیناکو اهمیت قابلتوجهی دارد و بهعنوان یکی از عناصر کلیدی میراث بومی این جامعه شناخته میشود.
تاریخچه زبانی دومینیکا، از استعمار تا به امروز
تاریخ زبان در دومینیکا منعکسکننده میراث پیچیده استعمار فرانسوی و انگلیسی است. این جزیره در دورههای مختلف تاریخی میان فرانسه و بریتانیا تغییر حاکمیت داده است.
در قرن هفدهم و هجدهم، فرانسویها بهویژه از جزایر همجوار مانند مارتینیک و گوادلوپ به دومینیکا آمدند و با استفاده از بردگان آفریقایی، مزارع را راهاندازی کردند. این بردگان که از زبانهای مختلف آفریقایی آمده بودند برای ارتباط با هم و با استعمارگران فرانسوی، شکلی از تعامل زبانی ایجاد کردند که بعدها به Kwéyòl تبدیل شد.
با این حال، نفوذ بریتانیا در جزیره نیز بسیار قوی بود به نحوی که در پیمان پاریس ۱۷۶۳، دومینیکا رسما به بریتانیا واگذار شد و این وضعیت تا استقلال کشور ادامه داشت. پس از این تسلط بریتانیایی ها، زبان انگلیسی به تدریج به زبان رسمی تبدیل شد.
پس از استقلال دومینیکا در سال ۱۹۷۸، انگلیسی بهعنوان زبان رسمی حفظ شد. با اینحال، Kwéyòl همچنان در سطح مردمی ریشه دارد. این زبان، که در ابتدا بیشتر شفاهی بود، در طول زمان به یکی از نمادهای هویتی دومینیکا تبدیل شده و حتی در قرن بیستم برای آن الفبای مکتوب تدوین شده است.
تحقیقات زبانی اخیر نشان میدهند که Kwéyòl نتیجه طولانیمدت تماس زبانی میان فرانسوی، زبانهای آفریقایی و همچنین انگلیسی است. این تعامل تاریخی در ساختارهای گرامری، واژگان و کاربرد اجتماعی Kwéyòl نمایان است.
کلام پایانی
دومینیکا نمونهای روشن از همزیستی دوگانه زبانهاست؛ جایی که انگلیسی زبان رسمی دولت، آموزش و ارتباطات اداری است، اما Kwéyòl(کریول فرانسوی بومی) همچنان ستون فرهنگی و اجتماعی جامعه به شمار میرود. حضور Kokoy و میراث زبانی کالیناکو نیز نشان میدهد که این جزیره تنها یک زبان غالب ندارد، بلکه مجموعهای از پیشینههای زبانی را در خود جای داده است.
در نهایت، اگرچه انگلیسی ابزار ارتباط رسمی و بینالمللی است، این Kwéyòl و دیگر زبانهای بومیاند که روح، حافظه تاریخی و پیوندهای عاطفی مردم دومینیکا را زنده نگه میدارند. همین همزیستی زبانی است که هویت منحصربهفرد این جزیره را شکل میدهد و گذشته را به زندگی امروز پیوند میزند.
